Do you like Cinema?

Λίγο πριν το πολυαναμενόμενο κλείσιμο της τριλογίας της.μητέρας, ο Dario Argento ανέλαβε για λογαριασμό της RAI τη δημιουργία μιας μικρότερης σε διαστάσεις και φιλοδοξίες ταινίας. Και χρησιμοποιώντας το μέσο της τηλεόρασης, ο πανέξυπνος δημιουργός επέλεξε να χειριστεί ένα θέμα εκ φύσεως, εκ τίτλου και τελικά εξ ολοκλήρου κινηματογραφικό.

Είναι γεγονός ότι με το Il Cartaio, ο Argento μας αιφνιδίασε. Αναίμακτος και με παντελή απουσία στυλιζαρίσματος, επέλεξε να παίξει με τραχιά φωτογραφία και μοντέρνα κινηματογράφηση για να δικαιωθεί, όμως, εμπορικά εν τέλει. Μοιραία λοιπόν το Do You Like Hitchcock? θα αποτελούσε ένα κρίσιμο σημείο για την πορεία του αγαπημένου δημιουργού. Έχοντας κατά νου ότι έφτιαξε ένα έργο απευθυνόμενο καταρχήν στο τηλεοπτικό κοινό, είναι φανερό ότι επιλέγει την μέση οδό. Βλέπεις και εδώ το μοντέρνο πρόσωπο του Xαρτοπαίκτη, αλλά οι φανατικοί οπαδοί θα απολαύσουν έναν φόνο βγαλμένο από την νοσηρότητα παλιότερων ταινιών, ενώ η κάμερα θα βουτήξει ουκ ολίγες φορές στο αρτζεντικό σύμπαν του στυλ και της κατάφωρης επιβολής της φόρμας κόντρα στην ουσία. Προσέξτε το σαδιστικό τρόπο με τον οποίο η κάμερα ανεβοκατεβαίνει τις σκάλες της πολυκατοικίας του κεντρικού ήρωα, με μια σχεδόν δαιμονική ρευστότητα, και κάντε την αντιστοιχία με την κλασική σκηνή έξω από το κτίριο με τα κατεβασμένα παντζούρια στο Tenebre. Και αν ξεπεράσεις το σοκ της ιεροσυλίας με τον δολοφόνο να φοράει άσπρα (!!!) γάντια, δύσκολα θα δείξεις επιείκεια στη γενικότερη προχειρότητα με την οποία έχει στηθεί η παραγωγή, από την τηλεοπτική φωτογραφία ως τις κάκιστες ερμηνείες (αν και αυτό μόνο πρωτοφανές δεν είναι στη φιλμογραφία του Ιταλού).

Και ενώ στο τέλος είχα την αίσθηση ότι μόλις παρακολούθησα την ταινία ενός νεαρού οπαδού / μαθητή του Argento, ομολογώ ότι το καταδιασκέδασα. Ποια η πηγή της απόλαυσής μου; Μα, οι συνεχείς αναφορές στον ίδιο τον κινηματογράφο που μετέτρεψαν στα μάτια μου το Do You Like Hitchcock? σε ένα ξεδιάντροπα σινεφιλικό παιχνίδι. Σε μια εποχή που η συζήτηση γύρω από το δόγμα Τέχνη για την Τέχνη έχει σταματήσει να προκαλεί έντονους διαξιφισμούς, το Σινεμά για το Σινεμά και, κυρίως, οι διάφορες μορφές εκδήλωσής του αποτελούν ακόμα για πολλούς αμφισβητήσιμη μέθοδο καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Ο κινηματογράφος ως τέχνη οφείλει πολλά για τη δημοτικότητά του σε ένα βασικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης, τουλάχιστον από τη στιγμή που οι άνθρωποι οργανώθηκαν σε κοινωνίες και βρέθηκαν σε αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Την περιέργεια. Και στον κόσμο των εικόνων, την ηδονοβλεψία. Και το σινεμά προσφέρει ακριβώς αυτό, σε ένα δελεαστικό απενεχοποιημένο πακέτο.

Ο κινηματογράφος είναι ένα παράθυρο για τον κόσμο. Μπορούμε μέσα από το μάτι της κάμερας να έρθουμε σε επαφή με ανθρώπους στην άλλη πλευρά του πλανήτη. Ωστόσο, αυτό που θα μας κινεί πάντα το ενδιαφέρον είναι οι ιστορίες της διπλανής πόρτας. Και σε όλους μας κυριαρχεί κάπου - κάπου εκείνο το υποσυνείδητο κομμάτι του εαυτού μας που θέλει να ξέρει τα πάντα γύρω από την ιδιωτική ζωή των διπλανών μας. Ίσως σαν υποκατάστατο για τη δική μας ζωή. Και για όσα λείπουν από αυτήν. Αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό του κινηματογράφου διάλεξε ο Alfred Hitchcock για να σχολιάσει την τέχνη του και για να «παίξει» με τη ψυχολογία του θεατή στο Rear Window, ίσως την πιο ξεκάθαρη περίπτωση που ο μαέστρος υπηρέτησε το δόγμα Σινεμά για το Σινεμά.

Ακολουθώντας ακριβώς την ίδια λογική, όλες οι ταινίες που έκαναν θέμα τους κάποια από τις βασικές ιδιότητες της κινηματογραφικής τέχνης, κινούνται περίπου στο ίδιο πλαίσιο, υπηρετούν παρόμοιους στόχους. Έτσι π.χ., έχοντας ήδη αντιληφθεί τη στενή σχέση των ονείρων με το σινεμά (και τα δυο λειτουργούν με εικόνες), ο Δρ. Καλιγκάρι αποτελεί (ανάμεσα στα άλλα) μια ταινία με μόνιμη αυτοαναφορική διάθεση, απέναντι στο ίδιο το σινεμά. Αρκετά χρόνια αργότερα, ο Woody Allen θα φτιάξει με το The Purple Rose of Cairo μια συγκινητική κατάθεση πίστης στη δύναμη του κινηματογράφου, στηριζόμενος και αυτός στη δύναμη του ονείρου, της φαντασίας, του ανθρώπινου μυαλού. Δύσκολα κάποιος κινηματογραφόφιλος θα διαφωνήσει για την αξία αυτών των εγχειρημάτων, μιας και πρόκειται για έργα των οποίων οι μηχανισμοί ταυτίζονται (τόσο στη φόρμα όσο και ως θέμα) με εκείνους ολόκληρου του σινεμά ως αυτόνομης τέχνης. Τι γίνεται όμως με εκείνες τις ταινίες που απλά «χρησιμοποιούν» τον κινηματογράφο, χωρίς να προχωρούν βαθύτερα στην κατανόηση των λειτουργιών του;

Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Ονειροπόλοι του Bernardo Bertolucci (προσέξτε όμως τον τίτλο!!). Ένα συνεχές αράδιασμα κινηματογραφικών πληροφοριών που κινδυνεύει να χαρακτηριστεί ως μια στυγνή εκμετάλλευση του σινεμά και της αγάπης των φανατικών θεατών για αυτό. Όσο κατανοητό και αν μου μοιάζει αυτό, δε θα αρνηθώ ότι και εδώ διασκέδασα με τη ψυχή μου. Ναι, μοιάζει σαν μια τελετή αυτοϊκανοποίησης στην οποία ο σκηνοθέτης καλεί τους ενημερωμένους (και όσους απλώς λαχταρούν να μάθουν) σινεφίλ, ωστόσο ο κινηματογράφος είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας. Για κάποιους είναι ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια της, και μοιραία το σινεμά θα βρεθεί, και για λόγους απαραίτητους για την επιβίωσή της ως τέχνης μέσα στο χρόνο, να αντλεί θέματα από τον ίδιο του τον εαυτό και να αναγεννάται μέσα από τους μύθους που το ίδιο έφερε στη ζωή (τρανή απόδειξη η περίπτωση Quentin Tarantino, και ειδικότερα, Kill Bill). Κάτι τέτοιο άλλωστε μοιάζει εντελώς φυσικό για τις άλλες τέχνες (ακραίο παράδειγμα, αλλά όλοι οι μεγάλοι ζωγράφοι ξεκίνησαν και έθεσαν τις βάσεις του έργου τους πάνω στα δημιουργήματα παλαιότερων - μπορεί κανείς να διακρίνει το αντίστοιχο στον κινηματογράφο με την Nouvelle Vague στη Γαλλία).

Έτσι λοιπόν, ο Argento θα φτιάξει μια ταινία καθαρά για το σινεμά. Θα βάλει στον τίτλο του το όνομα του Hitchcock, θα βάλει τον κεντρικό ήρωα να μελετάει τα κινήματα μέσα στον κινηματογράφο, θα πετάξει παντού αφίσες ταινιών, θα στήσει σε ένα videoclub σημαντικές σκηνές, και προχωρώντας παραπέρα θα μιλήσει για την ηδονοβλεπτική λειτουργία του κινηματογράφου και θα μελετήσει τη θέση του θεατή, θολώνοντας συχνά στο μυαλό του τα όρια μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας. Όλα αυτά κάνουν το Do You Like Hitchcock? σημαντική ταινία; Όχι, αλλά είναι τα μόνα που καθιστούν τη θέασή του ενδιαφέρουσα ενώ μια πιο προσεγμένη και πολυεπίπεδη ταινία δε θα έχανε τίποτα από την ποιότητά της εξαιτίας αυτών των αναφορών, το αντίθετο θα έλεγα. Αν το σινεμά είναι ένα παράθυρο στον κόσμο, τότε... Μπα, θα αφήσω την εικόνα να μιλήσει. Κάπως έτσι...

Αχιλλέας Παπακωνσταντής