INLAND EMPIRE (2006), του David Lynch

Constructing and Deconstructing Cinema,

the Art of David Lynch

H θύμιση είναι βίωμα προσωπικό. Κανείς δεν μπορεί να έχει πλήρη εικόνα της θύμισής μου πάνω σε κάποιο γεγονός όπως κανείς δεν μπορεί να μου μεταφέρει μια διαφορετική. Η μνήμη όμως, πότε προϊόν του υποσυνείδητου και πότε πρώτη τη γραμμή στον εγκέφαλό μας, μπορεί να βιωθεί συλλογικά, χαράσσοντας κοινή γραμμή πλεύσης για το γεγονός και αδιαφορώντας για την περαιτέρω δομική διαδικασία που θα παράγει τη θύμιση.
Ο μοναδικός τρόπος να θυμίσεις σε κάποιον μια μνήμη που δεν έχει, να γίνει κοινωνός της δικής σου ανάμνησης, έγκειται στην διαδικασία της ύπνωσης και της υποβολής, μπλέκοντας μνήμη και αναμνήσεις και στοχεύοντας στο υποσυνείδητο ή, καλύτερα, στο όχι απολύτως ελεγχόμενο συνειδητό μέρος του μυαλού. Όνειρο και εφιάλτης είναι το ίδιο πράγμα εν γένει και ό,τι είναι όνειρο για κάποιον, κάλλιστα μπορεί να είναι ο απόλυτος εφιάλτης για κάποιον άλλο, καθώς τα σύνορα δεν προϋπάρχουν αλλά δημιουργούνται όταν διασταυρωθούν ψυχοσυνθετικές καταστάσεις με τις αναμνήσεις. Έτσι, η μνήμη επιδρά στην ψυχική μας κατάσταση και αντιστρόφως, πολλαπλασιάζει και ταυτόχρονα επηρεάζει τις επιλογές μας, αλλοιώνει τη διαύγεια και ευθύνεται σε μεγάλο ποσοστό για το συνολικό μας state of mind.

Μπορεί όχι και τόσο συμβατικά, χωρίς γραμμική αφήγηση και χωρίς μοτίβα, πάντα όμως ο Ντέηβιντ Λιντς πετύχαινε την απόλυτη δόμηση. Η αλληλουχία των σκηνών του, μπορεί να μην ήταν η πλέον προβλέψιμη, ήταν όμως πάντα άριστα δομημένη. Η φωτογραφία του παρέμενε σεμιναριακή, υπήρχε σαφής σεναριακή αφορμή και κλιμακούμενη ένταση όσο βυθιζόσουν στα σκοτάδια των ταινιών του.
Tο σινεμά ανέκαθεν λειτουργούσε αναζητώντας την απόλυτη δόμηση. Ακόμα και φιλμ που επιχείρησαν να αποδομήσουν το σινεμά (στοχεύοντας συγκεκριμένα κινηματογραφικά είδη όμως), κατέληξαν να είναι απλά αντισυμβατικά είδωλά τους, ανήμπορα να αποδεσμευτούν από την φύση του, το κυρίως ρεύμα, την ελπίδα για ευρεία ανταπόκριση (αν εξαιρούσαμε κάποιον, σίγουρα θα ήταν ο Γκοντάρ).

Το INLAND EMPIRE του Λιντς ξεκινά με μια γοητευτική πλην βρώμικη εικόνα λεπτομέρειας σε μια βελόνα που γρατζουνάει έναν δίσκο, από κάποιο πικάπ ή κάτι τέτοιο, εικόνα που βρίσκουμε ξανά. Παρακολουθώντας το φιλμ, ανά τακτά χρονικά διαστήματα δίνεται η αίσθηση ότι είναι κάτι σαν παράθεση ολοκληρωμένων κύκλων, αφού οι ιστορίες δείχνουν σχεδόν αυτοτελείς και αυθύπαρκτες και μάλιστα πλήρως ενορχηστρωμένες, με την σκηνή που κλείνει τον κύκλο να δένει πολύ όμορφα με το γεγονός ότι τον άνοιξε κιόλας. Με λίγη προσοχή όμως διακρίνουμε ότι ο Λιντς μας κινεί με χαρακτηριστική άνεση στο αυλακωτό του δίσκου του, σε ένα βαθυχάρακτο σπιράλ, έναν πολύ απλό στην όψη, αλλά πολύ μακρύ λαβύρινθο, στερούμενοι κάθε δυνατότητας και επιλογής να ξεστρατίσουμε. Θα πρέπει να το ακολουθήσουμε λοιπόν μέσα στο μυαλό του αν θέλουμε να βγούμε από αυτό, αφού κάθε προσπάθεια παρέκκλισης θα αποβεί άκαρπη, ακόμη κι αν είναι ακούσια και πιθανώς εξαναγκαστική (προσωπικά δεν μπόρεσα να ξαναμπώ στην ταινία κι ας την έβλεπα για δεύτερη φορά, μετά το διάλειμμα –η χειρότερη επιλογή, ακόμη και γι αυτή την τρίωρη ταινία- όσο κι αν έδειχνε να ήρθε την κατάλληλη στιγμή, όταν ο κόσμος είχε αρχίσει να εκφράζει έντονα την δυσαρέσκειά του, πράγμα που άργησε να συνεχιστεί μετά την επανέναρξη).

Ξεκινάμε λοιπόν από το κέντρο, με βίαιη βουτιά στην ιστορία μας, σχεδόν προσχηματική, αλλά με τρυκ που μας δίνουν το στίγμα του νέου (έστω και προσωρινού, κανείς δεν ξέρει) Λιντς: Πολανσκικοί ευρυγώνιοι (αν και προσωπικά το θρίλερ το συνέκρινα πιο επιτυχημένα με το Seconds), διάλογοι με φαινομενική ακρίβεια και ψευδαίσθηση γραμμικής αφήγησης.

Η Νίκι (η τουλάχιστον υπέροχη Λώρα Ντερν), μια ηθοποιός μάλλον παραγκωνισμένη από την κινηματογραφική βιομηχανία, πληροφορείται ότι πήρε τον ρόλο που ίσως την επαναφέρει, για μια ταινία που αργότερα μαθαίνει ότι αποτελεί ριμέικ μιας παλιότερης πολωνικής της οποίας τα γυρίσματα διεκόπησαν όταν οι πρωταγωνιστές βρέθηκαν δολοφονημένοι. Καθώς η ιδέα ότι το πρότζεκτ κουβαλάει μια παλιά κατάρα και όσο οι ομοιότητες πληθαίνουν, το μυαλό της δημιουργεί τρομακτικά παιχνίδια, βασιζόμενα στο ένστικτο και βυθίζοντάς την σε έναν κόσμο όπου οι ταυτότητες χάνονται χωρίς επιστροφή.
Η Νίκι βλέπει τη ζωή της να μπλέκεται με τον ρόλο της, να αρθρώνει το σενάριό του χωρίς να ασχολείται με αυτό, τον χαρακτήρα της Σου να την καταπίνει ολοκληρωτικά με το πέρασμα του χρόνου και συγχέει την ζωή της με τα φαντάσματα του παρελθόντος αλλα και του παρόντος (ως οι στοιχειωμένοι και νεκροί χαρακτήρες που κουβαλάμε και υπερισχύουν ο ένας του άλλου). Όσο κινούμαστε πάνω στο σπιράλ του Λιντς, μαζί με την ηρωίδα, όσο απομακρυνόμαστε δηλαδή από το κέντρο-αφετηρία του, διαγράφουμε μεγαλύτερους κύκλους (που ποτέ δεν κλείνουν), χάνουμε κάθε στήριγμα, νιώθουμε αυτή την μετάλλαξη της προσωπικότητας, με τελευταία ελπίδα για σωτηρία την μνήμη, μοναδικό όρθιο οχυρό στον χώρο της μάχης που εκτυλίσσεται στο μυαλό της Νίκι. Οι χαρακτήρες επικαλύπτονται με μαθηματική ακρίβεια σε σχέση με τον χρόνο και τα όρια τους καθορίζονται απλώς και μόνο για να γίνει πιο ευδιάκριτο το πέρασμα σε κάποιον άλλο. Πόρνη ή σύζυγος, έκπτωτη σταρ του Χόλιγουντ ή actual χαρακτήρας σε πολωνική ταινία, η Νίκι αδυνατεί να καθορίσει τα όρια των χαρακτήρων που περνούν από το μυαλό της και σβήνει ακούσια τους δεσμούς που τους συγκρατούν, ακριβώς όπως το πέρασμα του χρόνου σβήνει κάθε μας αβοήθητη θύμιση. Και ο μαέστρος Λιντς, τοποθετώντας μας από την αρχή σε αυτό το σύμπαν πολλαπλών χαρακτήρων, μας θολώνει κάθε στοιχείο, μας αφήνει να χαθούμε ολοκληρωτικά μαζί με τη Νίκι, στη ζωή της, στον ρόλο της και στη ζωή του ρόλου της. Στο ταξίδι μας περνάμε από τα ίδια, αλλά τόσο διαφορετικά μέρη, βλέπουμε τα ίδια, αλλά τόσο διαφορετικά πρόσωπα. Κάθε μας θύμιση έχει σβηστεί. Γνωρίζουμε την ύπαρξη της διεξόδου, αλλά πρέπει να αναζητήσουμε τρόπο για να την βρούμε. Την γνωρίζουμε όπως μας την δίνει ο Λιντς, μια βαθιά ανάσα στο “CUT” του σκηνοθέτη, μια γενναία χαλάρωση των δομών με απίστευτα τρυκ: Γέλιο-κονσέρβα στις πιο άσχετες στιγμές ενός διπλά «άσχετου» εμβόλιμου sitcom με κουνέλια που κινούνται στα δύο πόδια και δεν ζουν σε λαγούμια αλλά σε ωραιότατο σπίτι, στο οποίο σιδερώνουν, απαντούν σε τηλέφωνα, διαβάζουν εφημερίδα και περιφέρονται με κοστούμια και ρόμπες (Διαβάζω για γιγαντιαία κουνέλια, στο μέγεθος ανθρώπου. Προσωπικά τα είδα μεν δίποδα, αλλά μικροσκοπικά και το σπίτι τους μου θύμισε μινιατούρα που χρησιμοποιείται στις ταινίες, δεν θα μου έκανε καμία εντύπωση αν ένα ανθρώπινο χέρι ερχόταν από το πάνω μέρος την οθόνης -το ταβάνι του σπιτιού- και έβαζε στην χούφτα του ένα από αυτά ή το κινούσε κατά βούληση, σωστά; Αλλά δεν γίνεται ποτέ-πόσο μπορούμε να παρέμβουμε στα όνειρά μας;). Ο παραγωγός της ταινίας που στο πιο σοβαρό μέρος της συζήτησης με τους ηθοποιούς πετάει την αποφορτιστική ατάκα «μήπως έχεις είκοσι δολλάρια;». Οι πόρνες χορεύουν Sinner Μan με την πρώτη από αυτές να μιμείται πως τραγουδάει, σαν να θέλει να πιστέψουμε ότι το λέει αυτή. Και, φυσικά, ψηφιακή κάμερα του εμπορίου. Ναι, ο Λιντς κάνει το σινεμά της απόλυτης αποδόμησης.

Έτσι, το φιλμ του Λιντς, δεν είναι στοιχείο «αφηρημένης» τέχνης, με την έννοια ότι ο ζωγράφος δεν γνωρίζει τα συντεταγμενικά στοιχεία της πινελιάς του όπως ο Λιντς γνωρίζει την σκηνή του από την αρχή ως το τέλος, όσο κι αν αφήνει να τον παρασύρει. Από την άλλη είναι αφηρημένο, όπως αφηρημένο είναι και ένα όνειρο στο οποίο οι έννοιες του χώρου και του χρόνου δεν καθορίζονται ακριβώς και η προσωπικότητα είναι εύθραυστη.


"It's totally absurd for filmmakers not to be able to make films the way they want to make them. But in this business it's very common."


O Λιντς έχει πολλά να πει ακόμα. Τι είναι αυτό που τρελαίνει και διχοτομεί την προσωπικότητα της Νίκι; Ίσως πρέπει να πάει κόντρα στο ένστικτό της για αυτή την παλιά κατάρα, να αγωνιστεί για την αυτονομία της, όπως αγωνίζεται ο καλλιτέχνης εν γένει, απέναντι στις πιέσεις της κινηματογραφικής βιομηχανίας, του εμπορίου και της κατά παραγγελία διάθεσης. Να φτύσει την βιομηχανία στα μούτρα, με το πιο βρώμικο σάλιο της (αυτό το ματωμένο που της άφησε στο στόμα η γερή γροθιά του Χόλιγουντ). Την ακούμε να λέει (χωρίς ίχνος μετάνοιας) “When the police came and they asked what happened, I told them "He's reaping what he's been sowing, that's what." They said "Fucker been sowing some pretty heavy shit."”. Και επίσης, “Some men change. Well, they don't change - they reveal. They reveal themselves over time, you know?”. Έχει επιτέλους χτυπήσει το τέρας. Και ο Λιντς αποδεσμεύεται από τους παραγωγούς που τον ταλαιπώρησαν στο παρελθόν (Dune), αισθάνεται πιο σίγουρος και πιο ελεύθερος από ποτέ. Μας δίνει το αριστούργημά του. “Look at me, and tell me if you've known me before”...



(Αξίζει να σημειώσω, νομίζω πως ακούσαμε το δεύτερο καλύτερο soundtrack της χρονιάς, με πολύ εύστοχη χρήση της μουσικής και του ήχου σε όλη την ταινία, σε σημεία να σηκώνεται η τρίχα μας με χαρακτηριστική ευκολία.)